Volgens Amnesty International gaat de politie de laatste jaren te ver in hun aanpak van ‘vreedzame demonstranten’. Dit wordt geconcludeerd na een tweejarig onderzoek en gesprekken met ongeveer vijftig demonstranten. Volgens de mensenrechtenorganisatie treden politieagenten vaak buiten hun bevoegdheid met ‘onverwachte huisbezoeken’ en ‘onrechtmatige identiteitscontroles’. “Wij willen dat dit stopt,” aldus Amnesty.
Amnesty stelt dat de politie de rechten van demonstranten schendt, waaronder het recht op privacy en het recht op protest. Sinds de coronacrisis zijn agenten intensief op zoek naar persoonlijke gegevens van demonstranten, zoals hun adres, burgerservicenummer en geboortedatum. Zelfs informatie van ouders en kinderen van actievoerders zou worden opgevraagd, wat volgens de organisatie reden tot zorg is.
De politiecontroles op demonstranten zijn niet zonder reden. De politie maakt zich al langer zorgen over de ‘groeiende maatschappelijke onrust’ en constateert dat ‘agressie en geweld op een te hoog niveau blijven’. In 2020, het eerste coronajaar, steeg het aantal incidenten waarbij agenten met geweld te maken kregen van 10.624 naar 12.543. Vorig jaar bleef het aantal geweldsincidenten met 12.895 onverminderd hoog.
Infiltratie in groepsapps
Het geweld bij ‘niet geplande arrestaties’ nam toe, wat volgens de politie deels te wijten is aan het aantal demonstraties. De politie verwacht dat agenten vaker te maken krijgen met agressie en geweld en probeert het risico op meer incidenten te verminderen door preventief onderzoek. Volgens Amnesty zijn de bevoegdheden die de politie hiervoor gebruikt ’te vaag geformuleerd en schenden ze het recht op privacy’.
Het gaat voornamelijk om onrechtmatige ID-controles, monitoring van sociale media, het gebruik van drones bij demonstraties, infiltratie in groepsapps en onaangekondigde huisbezoeken. Het toezicht hierop schiet volgens Amnesty tekort. Elke ID-controle zou ten minste vijf jaar worden geregistreerd in politiedatabanken, wat in strijd is met het recht op privacy en het recht om te demonstreren, volgens woordvoerder Elke Kuijper. “De politie doet er alles aan om erachter te komen wie demonstreert. Amnesty wil dat deze ongepaste surveillance van vreedzame demonstranten stopt, tenzij er verdenking is van een ernstig misdrijf.”
Veel actievoerders die Amnesty heeft gesproken, ervaren het optreden van de politie tijdens demonstraties als intimiderend. Ze voelen zich belemmerd in het uitoefenen van hun fundamentele rechten. “Op een gegeven moment waren er zeven of negen agenten rondom ons, terwijl we maar met z’n vieren waren”, zegt Robert, die onlangs deelnam aan een anti
-racisme demonstratie. “Ze zeiden dat we iets deden wat niet toegestaan was, dus wilden ze onze identiteitskaarten zien. Ze misbruikten hun machtspositie. Wie zijn ID niet wilde tonen, werd gefouilleerd.”
‘De wet voldoet niet’
Sinds 1 januari 2005 moet iedereen ouder dan 14 jaar een geldig identiteitsbewijs kunnen tonen als de politie daarom vraagt, op basis van de Wet Uitgebreide Identificatieplicht (WUI). De WUI was bedoeld om de veiligheid te vergroten en overlast te verminderen. Bij de invoering werd benadrukt dat de politie niet zomaar om identificatie mocht vragen. “Maar de politiepraktijken die in dit rapport zijn onderzocht, gaan rechtstreeks in tegen wat volgens de wet als wenselijk of toelaatbaar wordt beschouwd”, zegt Kuijper.
De wet voldoet volgens Dagmar Oudshoorn, directeur van Amnesty International Nederland, niet. “De politie in Nederland heeft te veel bevoegdheden om zelf te bepalen wie ze tijdens demonstraties controleert. Dit leidt tot grote risico’s op willekeur, discriminatie en machtsmisbruik. We willen dat de onrechtmatige identiteitscontroles stoppen.”
Reactie politie
Een woordvoerder van de politie reageert dat zonder bepaalde persoonsgegevens de politie niet kan inschatten wat de risico’s van een demonstratie zijn en hoeveel politiecapaciteit er nodig is om de demonstratie te begeleiden. Ze nemen signalen over ‘onjuiste proportionaliteitsafwegingen’ serieus. “Het is absoluut niet de bedoeling van de politie om mensen die hun recht om te demonstreren uitoefenen, te intimideren. Als mensen zich geïntimideerd voelen, is dat een ongewenst gevolg van ons optreden.”